Iran je prihvatio međunarodnu kontrolu svojih nuklearnih instalacija dogovorom sa stalnim članicama Savjeta bezbjednosti UN i Njemačkom, zaključenim u Ženevi u nedjelju 24 novembra 2013.
Dogovor je potvrđen 14. jula 2015. u Beču na kraju napornih pregovora sa ciljem smirivanja arapskih autokratija i izraelske vlade. U zamjenu, Iran je lišen ekonomskih sankcija koje su sputavale njegov razvoj.
Dogovori iz Ženeve i Beča treba da, prije svega, oslobode ekonomski potencijal Irana lišavajući ga tereta nametnutog embarga. Sa naftnim resursima, 80 miliona stanovnika i brojnom radnom snagom, možemo očekivati veliki iranski „skok naprijed“ koji će vratiti naftne monarhije Zaliva njihovim arhaizmima.
Na drugom mjestu, dogovor briše nekoliko decenija nesporazuma i promašenih sastanaka Irana i Zapada. Po svojim geopolitičkim posljedicama, zaokretom SAD u korist Irana, a na štetu arapskih monarhija, ovaj će dogovor vjerovatno postati najvažniji diplomatski čin početka stoljeća, sa plodonosnim posljedicama po Bliski Istok, mir, kao i borbu protiv terorizma.
Dogovor prevodi u stvarnost zajedničku volju Irana i SAD da se normalizuju odnosi. SAD drže do dogovora ako se uzme u obzir i činjenica da šiitski Iran može biti od velike pomoći u borbi protiv džihadista koji su zauzeli Mosul uz pomoć arapsko-sunitskih monarhija Zaliva.
Da bismo bolje shvatili ulog, ostavimo po strani tehnički aspekt koji se tiče kontrole iranskih nuklearnih instalacija i vratimo se mučnoj istoriji odnosa između Irana i njegovih komšija.
Nemir
Uprkos tome što je u kulturološkom pogledu najbogatija zemlja Bliskog Istoka, Iran je tokom 20. vijeka marginalizovan od strane Zapada koji je privilegovao arapske monarhije Persijskog zaliva.
Tako je, februara 1945, po povratku sa konferencije na Jalti, bolešljivi američki predsjednik Ruzvelt našao vrijeme za sastanak sa saudijskim kraljem Ibnom Saudom u Suecu kako bi mu ponudio zaštitu u zamjenu za naftna ležišta koja bi pripala američkim kompanijama.
Ovaj neprirodni savez između američke demokratije i jedne monarhije zasnovane na anahroničnoj doktrini vahabizma je zasigurno donio zaradu velikim naftnim kompanijama, konzorcijumu „Sedam Sestara“ („The Seven Sisters“). Ona je međutim i hranila terorizam i dovela do atentata 11. septembra, kao i onih u Londonu i Madridu.
Finansirajući naftnim naknadama prozelitizam u predgrađima Zapada, siromašnim afričkim i azijskim zemljama, kao i Muslimansku braću u Egiptu, naši „prijatelji“ iz Saudijske Arabije, Katara i Emirata su destabilizovali mnoga društva. Ova razočaranja bi trebalo da čine odveć prošlost, naročito sa Ženevskim dogovorom koji izražava radikalni obrt u američkoj diplomatiji i ponovo uvodi Iran u koncert nacija.
Posljedice Ženevskog dogovora
Možemo se konačno nadati nešto jasnijem „zamršenom Istoku“, kako ga je zvao de Gol, odveć pod dominacijom Irana i Turske, dvije velike zemlje sa 80 miliona stanovnika, stabilne, moderne i saveznike SAD.
Sa dolaskom iranske nafte u rafinerije, Zapad će se osloboditi zavisnosti od monarhija Zaliva. Niko se neće žaliti i u pomenutim bi se zemljama mogla stvoriti bolja situacija za žene, kao i radnike indoevropskog porijekla.
Arabofone regije Libana, Sirije i Iraka će ostati nadugo prostori povišenih tenzija i sukoba, kao onih između proiranskih šiita i proarapskih sunita. Ipak, udruženi bi nadzor Irana i SAD trebalo da ograniči sukobe na pomenutu zonu.
Građanski rat koji guši Siriju čini prekretnicu, zajedno sa oporavkom Irana. Nakon rezolucije UN 28. septembra 2013 o uništenju hemijskog oružja, pod egidom Rusije i u dogovoru sa Amerikancima, Zapad i monarhije Zaliva su otpočeli pregovore u Ženevi sa sirijskim predsjednikom Asadom i saveznicima, Rusijom, Iranom i libanskim Hezbolahom.
Stvari se mijenjaju i za Izrael. Uživao je bezuslovnu podršku SAD od svog osnivanja 1948. Ta je podrška prvi put izostala u razrješavanju iranske krize. Izuzet iz pregovora u Ženevi, sada djeluje zauzet unutrašnjim poslovima, u suženom kontekstu primorske zone koja se proteže između Jordana i Sredozemnog mora.
Sukob zbog centrifuga
Dogovor iz Ženeve zatvara desetogodišnje tenzije rođene iz tvrdnje Teherana da razvija svoj nuklearni program i suprotstavljanja Vašingtona i Jerusalima onome što je moglo voditi prvom i značajnom iskoraku ka stvaranju nuklearne bombe. Dogovor duguje mnogo američkom predsjedniku Baraku Obami, kao i državnom sekretaru SAD, Džonu Keriju, koji su tajno pregovarali više mjeseci sa svojim iranskim kolegama, novim predsjednikom Hasanom Rohanijem i ministrom inostranih poslova Irana Mohamadom Džavadom Zarifom.
Takođe je omogućio Njemačkoj i Evropskoj uniji, predstavljane od strane Ketrin Ešton i Federike Mogerini, da se makar jednom pojave na pregovorima ove vrste.
Francuska, učesnik pregovora zajedno sa ostalim članovima Savjeta bezbjednosti UN (Sjedinjenim Američkim Državama, Ujedinjenim Kraljevstvom, Rusijom i Kinom) i Njemačkom, stavila je veto na prvi predlog teksta, početkom novembra, smatrajući ga isuviše popustljivim i opravdavujućim u slučaju preventivnih udara Izraela na iranske nuklearne instalacije, naročito na iranski teškovodni reaktor u Araku.
Ovo se insistiranje ministra spoljnih poslova Lorana Fabijusa, čini se, isplatilo. Dogovor u Ženevi počiva na formalnom obećanju Teherana da „ni u kom slučaju Iran neće pokušavati, niti razviti nuklearno oružje“ i predviđa prekid programa obogaćivanja uranijuma do 20 odsto (plutonijum). Po dogovoru iz Beča, Iran se obavezuje da smanji broj centrifuga sa 19 000 na 5 060.
Sa francuskog preveo Igor Milić, Facoltà di Scienze linguistiche e Letterature straniere (dip. Relazioni Internazionali) Università Cattolica del Sacro Cuore, Milano
