Katar je država veličine 11586 km2, koja ima samo jednu kopnenu granicu od svega 87 km i to sa najmoćnijom državom u regionu sa kojom nije u najboljim susedskim odnosima.
Skoro 2.5 miliona stanovnika živi na jalovom pustinjskom zemljištu koje karakteriše nepovoljna klima sa izuzetno vlažnim i vrelim letima. Takođe, nestašica pijaće vode predstavlja problem koji je s vremena na vreme prisutan. Povrh svega navedenog, da li biste mogli da pretpostavite da je reč o državi koja ima najveći BDP po glavi stanovnika (po paritetu kupovne moći) – o Državi Katar (Dawlat Qatar)?
Istorija ove zalivske države je izuzetno bogata i, sudeći po artefaktima pronađenim na poluostrvu, ona seže još od vremena Kamenog doba. Katar je bio kroz celu svoju istoriju značajno trgovačko mesto u regionu Persijskog zaliva. Od Sasaina, Abasida, Bahreina, Saudijaca do Osmanlija i Britanaca u svojoj poznoj fazi dvadesetog veka, svaka imperija koja je vladala ovom teritorijom je ostavila trag na kulturu, identitet i svakodnevni život današnjih stanovnika Katara. Tokom vladavine Sasaina počelo je da se razvija iskopavanje i trgovina biserima, delatnost po kojem će ovo poluostrvo biti poznato sve do 1939. godine, kada je počela proizvodnja nafte. Neposredno nakon toga, izaslanici proroka Muhameda su raširili islam koji je do današnjih dana ostao dominantna religija sa udelom od 77.5 odsto stanovništva Države Katar.
U vreme Velike istočne krize i slabljenja Osmanskog carstva, vladajuća katarska porodica Al Tani je predvodila svoje sunarodnike u borbama protiv Mehmed Hafiz Paše i zajedničkim snagama uspeli su da zadobiju veći stepen autonomije unutar samog carstva. Najznačajnije tekovine kratke britanske vladavine su svakako dobijanje statusa protektorata 1916. godine kao i uspostavljanje engleskog jezika kao jezika trgovine i poslovanja u Kataru. Svoju nezavisnost od britanske krune Država Katar je stekla tokom procesa dekolonizacije 1971. godine.
Kada je u pitanju politički sistem Katara, ključan akter je već pomenuta porodica Al Tani (Al Tahni) koja još od 19. veka daje emire koji upravljaju ovom državom. Po mnogo čemu se uređenje ove države ne razlikuje od uređenja njenih suseda bogatih naftom i prirodnim gasom. Na vrhu hijerarhije se nalazi vladajuća porodica čiji članovi se nalaze na čelu resornih ministarstava. Izvršnu vlast čini emir (od 2013. godine tu titulu nosi šeik Tamim bin Hamad al Tani – Tamim bin Hamad Al Thani) zajedno sa Ministarskim savetom koji takođe ima i legislativnu funkciju budući da on predlaže zakone koji se prosleđuju parlamentu sastavljenom od 35 poslanika imenovanih od strane emira – Savetodavnom odboru (Majlis Al Shura) i nakon toga emiru na ratifikaciju. Važno je napomenuti da je Šerijatsko pravo glavni izvor katarskog zakonodavstva.
Ipak, ovaj politički sistem se ipak razlikuje po dva osnova. Prvo, sama Vlada je poprilično nekonsolidovana budući da su članovi porodice pri vođenju države suštinski nezavisni pa s vremena na vreme zastupaju kontradiktorne stavove. Tako se, na primer, može primetiti da ova porodica, inače vlasnik novinske agencije Al Džazira (Al Jazeera) koja je često kritična prema SAD, istovremeno ustupa američkoj vojsci na korišćenje vazdušnu vojnu bazu Al Udeid. Drugo, iz posledica prve differentia specifica zalivskih političkih sistema, proizilazi druga razlika – relativna nestabilnost unutar porodice i učestala nasilna smenjivanja monarha.
Na međunarodnoj sceni, Država Katar se svrstava u srednje sile. Posmatrajući ključne događaje koji su se odigrali u ovom regionu u poslednjih trideset godina poput Zalivskog rata 1991, invazije na Irak 2003, i Arapskog proleća 2011. godine, možemo videti na koji način je porodica Al Tani uspela da izbegne veće potrese i da doživi sudbinu sličnu nekim državama iz arapskog sveta. Nakon Zalivskog rata u januaru 1992. godine, dolazi do ogromnih pritisaka uticajnih stanovnika Katara na emira da reformiše sistem. Kao rezultat toga nastala je Savetodavna skupština. Nakon terorističkog napada na kule „bliznakinje“ 11. septembra 2001. godine i nagle promene američkog spoljnopolitičkog kursa prema Bliskom istoku, kao i otpočinjanja invazije na Irak dve godine kasnije, Katar se našao na strani Sjedinjenih Američkih Država i njenih saveznica. O privrženosti toj misiji svedoči i činjenica da se sedište koalicije nalazilo u Dohi, prestonici Katara.
Kada je početkom 2011. godine došlo do Arapskog proleća, Država Katar je bila jedna od retkih arapskih država u kojoj nije došlo do promene režima. Pre svega, Vlada je preventivno povećala plate svojim zaposlenima kako su pobune počele da se šire po zemljama u regionu. Takođe, već pomenuta novinska agencija Al Džazira (osnovana uz finansijsku podršku katarskog emira 1996. godine) je najviše u odnosu na druge globalne medijske kuće pokrivala proteste i na taj način uticala da se duh pobune širi velikim intenzitetom. Nakon zaoštravanja krize u Siriji i vojne kampanje pod vođstvom Saudijske Arabije protiv Huti pobunjenika u Jemenu, Katar, suočen sa krizama „u svom dvorištu“, preuzima aktivniju vojnu ulogu.
Na multilateralnom nivou, Katar je posebno aktivan u nekoliko regionalnih organizacija kao što su OPEC (Organization of the Petroleum Exporting Countries), Arapska liga i Savet za saradnju zalivskih zemalja (Gulf Cooperation Council – GCC). Potonja organizacija je nastala 1981. godine sporazumom između Bahreina, Kuvajta, Omana, Katara, Saudijske Arabije i Ujedinjenih Arapskih Emirata sa ciljem obezbeđivanja stabilnosti i bezbednosti u regionu kroz ekonomsku i političku saradnju. Izuzev Omana i Kuvajta, a uz učešće Egipta, sve navedene države su u junu 2017. godine prekinule diplomatske sa Državom Katar optuživši njeno rukovodstvo da vodi politiku podrške terorističkim grupama u regionu. Tadašnji državni sekretar SAD je osudio ovaj čin i pozvao sve strane da sednu za pregovarački sto i reše svoje nesuglasice. Ovakva pozicija Sjedinjenih Američkih Država se može razumeti ukoliko uzmemo u obzir da je Katar jedan od njenih saveznika u borbi protiv Islamske države.
Ključ ekonomskog uspeha ove države leži u posedovanju obilja prirodnih resursa poput nafte i prirodnog gasa. U 2017. godini Katar je bio četvrta po redu država po proizvodnji prirodnog gasa, a druga po izvozu istog. Takođe, treća je država u svetu po rezervama prirodnog gasa koje predstavljaju 13 odsto ukupnih svetskih rezervi. Kao i za mnoge druge države koje obiluju prirodnim bogatstvima, i za Katar njegov suvereni investicioni fond Qatar Investment Authority predstavlja pokretač celokupne privrede.
Efikasnom investicionom politikom dolazi do smanjivanja zavisnosti od prirodnih resursa, do diverzifikacije vladinih investicionih sredstava kao i izvora prihoda poput velikih infrastrukturnih poduhvata u samoj državi (organizovanje Svetskog prvenstva u fudbalu 2022. godine) i u inostranstvu. Poseban značaj ovog fonda kao i njemu komplementarnih mera finansijskih politika, se mogao videti nakon globalne recesije 2008. godine i pada cene nafte kada je katarska ekonomija bila u dosta boljoj finansijskoj situaciji od svojih suseda. Javna potrošnja je glavni kanal preko kog se prihodi od nafte prosleđuju stanovnicima putem ogromnih izdataka za javna dobra i socijalne usluge.
Država Katar je školski primer države koja je, uz vešte diplomatske poteze i valjano korišćenje svojih prirodnih resursa, uspela da stoji „rame uz rame“ sa mnogo moćnijim susedima i tako obezbedila sebi istaknuto mesto na globalnoj sceni.
Autor: Ivan Životić, član Centra za međunarodnu javnu politiku.
