Bijeli beduinski čador, ispunjen s dvanaest stolica zlatnih nogara, sofama, neonskim lampama, upriličenim stočićima i kadionicama, okružen starosnim parkom rimske vile Pamfili, gdje je život za ujedinjenje Italije sto šezdeset godina ranije kao član Garibaldijevih trupa ostavio jedan Gofredo Mameli, autor današnje italijanske himne, iščekivao je tog 10. juna 2009. pukovnika Muamera el Gadafija, koji je dolazio u svoju prvu državnu posjetu zemlji nekadašnjih okupatora.
Kao glavni korifej neuobičajeno dugotrajnog prevrata pod okriljem Revolucionarnog komandnog savjeta od 1969. i nenasilnog vojnog svrgavanja Idrisa od Libije sa 27 godina, početkom 1977. dodatno je potpirivao snage prevrata stvaranjem Opšteg narodnog kongresa, da bi nakon tačno dvije godine odustao od svih vladinih funkcija, održavši se na vlasti naredne četrdeset i dvije upravo kao Bratski Vođa i Predvodnik Revolucije Velike Socijalističke Narodne Libijske Arapske Džamahirije.
Revolucija nije bila tek još jedna riječ u Gadafijevom rječniku, kako je to kontroverzno demonstrirao i prvim korakom kojim je napustio letjelicu na aerodromu Ćampino u Rimu. Pukovnik je bio, kako pukovniku i priliči, u teškoj platnenoj visokoj uniformi, koju je još težom činio skup rasutog ordenja. Dva su odličja, međutim, bila posebno birana za ovu priliku: minijaturna slika Omara el Muhtara, istorijskog vođe Kirenajke protiv italijanske okupacije i libijskog narodnog heroja, a onda i figura njegovog sina u prirodnoj veličini, čovjeka koji je izašao za Gadafijem.
Ali, daleko od toga da se Gadafi rukovao sa tadašnjim italijanskim premijerom Silviom Berluskonijem i predsjednikom Đorđom Napolitanom iz besciljnog interesovanja za duhove prošlosti: isti su jednako bili daleko za njim, zajedno sa epohom međunarodne izolacije oko ubistva britanske pripadnice snaga reda u libijskoj ambasadi u Londonu 1984. godine, a tokom protesta protiv Gadafija u Libiji, miniranjem zapadnoberlinske diskoteke La Belle 1986 (događaj koji je ispratila naredba tadašnjeg američkog predsjednika Ronalda Regana da se Libija bombarduje jer su američki vojnici voljeli obitavati u pomenutoj diskoteci), obaranjem Boinga 747 iznad Lokerbija u Škotskoj 1988. godine na letu PanAm 103, zatim obaranjem aviona na letu UTA 772 iznad Nigera, odnosno nuklearnim terorizmom i crnim tržištem koje je navodno podupirao do duboko u deceniji nakon.
Postepeno slamanje tabua privatizacije, recimo, prvom aukcijom licenci za istraživanje libijske nafte i gasa s početka 2005. kojom omogućava da se inostrane kompanije vrate na libijsko tle nakon više od dvadeset godina, daleko pozitivniji angažman sa evropskim partnerima, prvenstveno Sarkozijevom Francuskom i Berluskonijevom Italijom, upravo Gadafijevim glavnim trgovinskim partnerom, ipak nisu urodili plodom jer je februara 2011. godine izbio osmomjesečni konflikt sa bratskim vođama i predvodnicima neke nove revolucije, koji su svoj nesvakidašnji postupak legitimizovali nezaposljenošću, korupcijom, represijom vlasti i ostalim antitezama demokratskog suživota, ali i neizbježnom opozicionom referencom upravo na Omara el Muhtara.
Gadafija danas nema, a život je na prilično svirep način izgubio 20. oktobra 2011. godine. Iako su izvršitelji bili sami libijski pobunjenici, djeluje neosporivo da su ključan vjetar u leđa dobili od međunarodne intervencije koja je po prvi put u istoriji izvedena protiv volje jedne države, a u ime odgovornosti za zaštitu (R2P), međunarodnog institucionalnog angažmana sa Svjetskog samita 2005. godine i legalnog nasljednika humanitarne intervencije kojom je takođe Sjevernoatlantski savez (NATO) opravdavao bombardovanje Jugoslavije 1999. godine. No, ne impliciramo da je posrijedi bila samo još jedna u nizu vragolija zapadnog imperijalizma: jer, ne treba zaboraviti da je po prvi put u istoriji jedna arapska zemlja protiv sebe imala i Organizaciju islamske saradnje i Arapsku ligu, pa i Savjet za saradnju arapskih država u Persijskom zalivu. Upravo zbog toga, drugi od prvijenaca intervencije u Libiji, kojima za sada možemo upariti i epitet jedinstvenosti, jeste i jedna od širih ikad viđenih koalicija protiv jedne suverene države. Ne treba vjerovatno zaboraviti ni to da je tadašnji vrh administracije Baraka Obame bio protiv „još jednog Iraka“ u prvom trenutku, te da je takvu francusku inicijativu prihvatila tek nakon uloge lobiste koju je iz susjednog Kaira, takođe u procvatu Arapskog proljeća, iskusno odigrala tadašnja državna sekretarka Hilari Klinton.
I daleko od toga da je čak i u tom trenutku sve bila puka formalnost: prvo, zvaničnici Velike Britanije (VB) su se u salama Ujedinjenih nacija (UN) u Njujorku još jednom u istoriji morali pokazati kao vrsni predlagači i izlagači nacrta rezolucija; drugo, iz relevantne literature se nameće zaključak da su obazrivi čuvari svjetskog poretka, Rusija i Kina, odustali od veta u trenutku kada su Libijsku Arapsku Džamahiriju za budućnost Libije žrtvovali upravo njeni najviši predstavnici pri UN-u, Nj. E. Abdel Rahman Šalgam i njegov zamjenik Ibrahim Dabaši, a njihov se mandatar, Muamer el Gadafi, u dalekom Tripoliju osvrnuo na protestante u Bengaziju uz nešto prizemniji rječnik, rječima „pacovi“ i „bubašvabe“, korišćenim i tokom genocida u Ruandi. Znamenita je, dakle, čitava konstelacija adhokrativne moći koja se u datom trenutku obrušila na libijskog pukovnika. Iste sreće, recimo, nije bio Darfur, zapadna regija Sudana 2006. godine, nego su upravo sudanske diplomate humanitarni motiv međunarodne zajednice okarakterisali kao trojanskog konja.
Većini je vjerovatno redundantno govoriti o nusproduktima, jatrogenom i nozokomijalnom efektu libijske intervencije. R2P je ostao krajnje nedorečen i u maniru Ujedinjenog Zaštitnika prosto prohujao kroz pustinjske i polupustinjske predjele nastajuće Libije, bez da je i sam u tom nastanku nastavio učestvovati. Berberska plemena Tuarega, naoružana do zuba kao nikad prije, su par mjeseci nakon proglasili nezavisni Azavad u najsjevernijim područjima Malija, a u čemu su prethodno bili baš neuspješni počev od 60-ih godina prošlog vijeka. U Siriji, Rusija i Kina su, uz uporno referenciranje Libije, rafalno blokirale bilo kakvu nasilnu rezoluciju spram vlasti Bašara el Asada, gdje se materijalizovala tek prekogranična humanitarna pomoć i poluproduktivno uništenje hemijskog oružja. Konačno, a možda i najvažnije po sam libijski narod, novi su se pobornici onog Omara el Muhtara koji je obješen 1931. godine fašističkom šakom prilično brzo podjelili na dalje nerazdvojive čestice.
Sirt, rodni grad Muamera el Gadafija, na pola puta između Tripolija i Bengazija, gdje se neposredno oko smrti pukovnika i dogodila ključna bitka revolucije, pada u ruke pobunjenika, do tada navodno izdašno pomaganih od strane Francuske i francuskih padobrana, Katara i Ujedinjenih Arapskih Emirata (UAE), a prekršajem embarga nad oružjem iz rezolucija 1970. i 1973. Februara 2015. godine, isti taj Sirt, zauzimaju nikad jači pobornici Islamske države Iraka i Levanta (IDIL). Osam epigona velikog pukovnika za isto toliko godina ne uspjevaju stabilizovati zemlju čija vlada u jednom trenutku zasjeda u najsjeveroistočnijem ćošku zemlje, Tobruku i njegovim staromodnim hotelima iz 70-ih, odnosno grčkim teretnim trajektima, zemlju koja u jednom trenutku broji dvije, pa tri, pa dvije vlade, zemlju koju u trenutku kada ih broji tri, podršku UN-a uživa ekstrateritorijalna tehnička vlada sa sjedištem u Tunisu, a u trenutku kada ih broji dvije, izvršna vlast zasjeda u pomorskoj bazi nadomak Tripolija, a u zemlju uplovljava brodom zbog miniranog vazdušnog prostora, zemlju koja, osim toga, broji pregršt drugih političkih, oružanih i islamističkih aktera.
Ta je zemlja danas izdijeljeno ujedinjena: jula 2018. godine, general Kalifa Haftar, na čelu libijskih oružanih snaga, osvaja Dernu, između Tobruka i Bengazija i postaje neprikosnoveni vladar dvije trećine zemlje, uključujući ekonomski motor zemlje Kirenajku, koja se fizički, a i figurativno oslanja na Egipat, a potom i UAE, sa ličnom bazom al Hadim u Kirenajci od 2016., Francusku, finansijski, vojno, a potom i moralno, Sjedinjene Američke Države (SAD), Saudijsku Arabiju, pa i Rusiju, na osnovu ranog oktobarskog ubistva 35 pripadnika ruske privatne vojne kompanije Wagner, u vlasništvu Jevgenija Prigožina, „Putinovog kuvara“ i nekadašnjeg gospodara moskovskih menzi. U ćorsokaku zemlje oko Tripolija, Vlada nacionalnog jedinstva Libije ima podršku UN-a, ali je ista upitna kod kuće. Dana 4. aprila 2019, a posle posjeta UAE i Saudijskoj Arabiji, uz podršku SAD-a na nagovor Egipta, i Francuske koja naknadno blokira rezoluciju Evropske unije (EU) na tu temu, Haftar napada Tripoli, gdje se i danas sukobljavaju dvije strane.
Eto vam ishoda rušenja Gadafija, reći će jedni, misleći na to da je samo Gadafi mogao vladati nevladivim, a da to Haftar istom metodom neće uspjeti. Eto vam ishoda rušenja Gadafija, reći će drugi, za koje je današnja Libija ništa drugo nego upravo proizvod četrdesetdvogodišnje diktature. Čija je sloboda vrijednija, nije stvar prostog računa. Pukovnik je mrtav, živio pukovnik!
Naslovna fotografija: Reuters/Zohra Bensemra
