Veoma svesna svoje teške pozicije Nemačka je smatrala da mora osigurati snažan polet za posleratnu evropsku integraciju kako bi ostala respektabilna evropska sila. Posvećenost Evropi ukorenjena je u njenom ustavu i upravo zbog toga političke institucije i politička dešavanja ove zemlje imaju kontinentalni značaj. Nemačka se danas ponosi najvećom ekonomijom u Evropi, međutim krajem 90-ih godina 20. veka ekonomsko čudo počelo je da bledi.
Kako je cena ponovnog ujedinjenja povećala stopu nezaposlenosti koja je u zapadnom delu zemlje sve više rasla (a u istočnom postala endemska) uporedo je rasla i popularnost desnice kao i netolerancija među društvenim grupama. Iako je partijska scena konsolidovana i sa manjim brojem uglavnom umerenijih parlamentarnih partija, širi partijski spektar nije lišen ni ekstremnih partija. U najnovijem periodu ističe se jedna.
Alternativa za Nemačku (AfD) je desničarska, populistička i evroskeptična politička partija osnovana u aprilu 2013. Na saveznim izborima 2013. je osvojila 4,7% glasova, čime je za malo ostala ispod cenzusa. Od marta 2016, AfD je ušla u parlamente osam nemačkih saveznih država, a na saveznim izborima 2017. osvaja 12,6 % i postaje treća najjača stranka u Bundestagu sa 94 mandata.
Podrška Alternativi za Nemačku naročito je porasla posle serije seksualnih napada u Kelnu, koje su vršili migranti, a o kojima će više reči biti u nastavku teksta. Partija je takođe usvojila platformu u kojoj se kaže da „islam ne pripada Nemačkoj“ i koja poziva na zabranu izgradnje džamija, protivi se etničkim i verskim manjinama, politici prema migrantima, a ugrožava i samu ideju Evropske unije. Tokom vremena fokusiranje na nemački nacionalizam, povraćaj nemačkog suvereniteta i nacionalnog ponosa, naročito u odbijanju nemačke kulture stida u pogledu svoje nacističke prošlosti, postala je centralna tema u AfD-ovoj ideologiji. AfD je prema poslednjim istraživanjima druga najveća stranka u Nemačkoj, dok SPD, trenutno uživa najgori rejting od svog osnivanja. Klice nemačkog nacističkog totalitarizma imaju jaku psihološku osnovu i čine sastavni deo nemačkog mentaliteta. Upravo se u tom pogledu postavlja pitanje odnosa prema migrantima.
Sa debatom o migrantskoj krizi koja je postala dominantno nacionalno pitanje, na izborima održanim 13. marta 2016. u saveznoj pokrajini Saksonija-Anhalt AfD je zauzeo drugo mesto u Landtagu (pokrajinski parlament), dobivši 24,2% glasova, na izborima u Baden-Vitembergu AfD je osvojio treće mesto sa 15,1% glasova i treće mesto na izborima u Rajna-Palatinat sa 12,6% glasova.
Saksonija-Anhalt je postala prva savezna država u kojoj je AfD osvojio većinu na saveznim izborima 2017. Podrška anti-imigracionom AfD-u je opala, ali ne i u nekadašnjoj Istočnoj Nemačkoj. Desničarski populisti ostaju sila u Meklenburg-zapadnoj Pomeraniji, koja je primila najmanje izbeglica. U međuvremenu, u istom regionu u kom je nezaposlenost tri puta veća od nacionalnog proseka, snaga AfD-a je došla do stadijuma neprijateljstva prema strancima, posebno azilantima. Može se čak pomisliti da su Istočni Nemci skloniji desničarskom ekstremizmu od Zapadnih Nemaca, što je opet više povezano s mentalitetom (imajući u vidu višedecenijsku vlast komunističke partije) nego sa socio-ekonomskim faktorima.
No, pogrešili bismo ukoliko bismo bili pri stanovištu da će podrška partije biti najveća u onim oblastima zemlje sa najvećim brojem izbeglica. Izbeglice se distribuiraju u svih 16 saveznih država na osnovu prihoda i nivoa stanovništva, tako da siromašniji i manje naseljeni istok dobija manje tražilaca azila nego Zapad. Kada govorimo o popularnosti AfD-a u Istočnoj Nemačkoj važno je pomenuti Meklenburg-Zapadnu Pomeraniju, državu u severoistočnom delu Nemačke, „gde se ne nalazi ništa osim kancelarke Angele Merkel“. Ova država od 1,6 miliona stanovnika ima manje izbeglica po glavi stanovnika nego i jedna druga savezna država, ali i pored toga, u jednom od istraživanja javnog mnjenja, 20,5 odsto ispitanika je izrazilo podršku politici AfD-a.
Hajka na strance, nacističke parole, nasilje na ulicama predstavljaju vrh pokreta neprijateljski nastrojenog prema ovoj grupaciji, koji ima široku podršku u određenim delovima nemačkog društva. Ono što izgleda kao neprijateljstvo prema migrantima i pokušaj promene politike kancelarke Angele Merkel, zapravo je napad na demokratski poredak Nemačke.
Anti-migrantski talas započeo je 5. januara 2016. kada je između 200 i 300 žena protestovalo izvan katedrale u Kelnu, zahtevajući poštovanje žena i akciju od kancelarke Angele Merkel, nakon seksualnog zlostavljanja u novogodišnjoj noći od strane migranata. U Dizeldorfu, gde je policija primila 113 pritužbi policiji u vezi sa seksualnim napadima, istovremeno se prodaja legalno dostupnih prskalica za suzavac značajno povećala, a proizvođači i prodavci pištolja su tražili povećanu prodaju zbog događaja. Protesti u Kelnu su bili samo uvod u seriju protesta koji su usledili u narednim mesecima.
Nedavni protesti u gradu Kemnicu u saveznoj državi Saksoniji održani su 26. avgusta. Ubistvo Nemca, za koje su osumnjičena dva migranta, široko je mobilizovalo društvo na istoku Nemačke. Incident je ponovo zapalio tenzije oko imigracije u Nemačku, koja je trajala od 2015. godine i početka evropske migrantske krize. Ubistvo je već u popodnevnim danima 26. avgusta izazvalo spontane proteste stotina ljudi u Kemnicu, grad u kojem je skoro četvrtina glasova osvojila AfD na federalnim izborima 2017. Protesti su eskalirali 27. avgusta, kada su maskirani demonstranti počeli da bacaju čvrste predmete i vatromet, a drugi demonstranti klicali Hitleru sa nacističkim pozdravom. Pristalice AfD-a održali su miting u znak protesta protiv navodne „islamizacije“ nemačkog grada Rostok, samo dan nakon što je ekstremno desna pro-Kemnic grupa održala skup.
Predstojeći izbori u Nemačkoj
Konzervativni saveznici Angele Merkel u nemačkoj državi Bavarska se suočavaju sa gubicima na regionalnim izborima pošto njihovu podršku ugrožava AfD. Hrišćanska socijalna unija (CSU), koja je šest decenija dominirala u državi, predviđa se da će pretrpeti velike gubitke na izborima 14. oktobra. Nedavno objavljeno istraživanje javnog mnjenja predviđa da CSU može izgubiti skoro 13% glasova, dok se birači progresivno priklanjaju AfD-u. Iz tog razloga CSU mora da vodi računa o neopredeljenim glasačima (floating votes), tj. grupi skeptičnih glasača čija je snaga na oko 11%, koji najviše izražavaju nezadovoljstvo aktuelnom politikom vlade u Bavarskoj.
Izbori u Bavarskoj i bitka da se otmu glasači Alternativi za Nemačku razlog su što je pitanje migranata unelo razdor između partija kancelarke Angele Merkel (CDU) i premijera Bavarske Horsta Zehofera (CSU). Zehofer je dao rok Merkelovoj da do 1. jula sa evropskim partnerima dogovori strategiju za ograničavanje priliva migranata. Razlog za dramu koja potresa koalicioni deo vlade Angele Merkel, treba tražiti u činjenici da Bavarska predstavlja jedan od ekonomski najrazvijenih delova Nemačke i da nemaju nameru da je prepuste drugoj frakciji, jer time gube veliki birački potencijal za predstojeće savezne izbore.
Od 2015. kada je buknula migrantska kriza, EU se oštro podelila. Merkelova je iz humanih razloga otvorila granice. Ta raspodela tereta, koji je pao najviše na Nemačku, napravila je i unutrašnju dramu u Nemačkoj, osokolila desničare. Zehofer sada pokušava da ograniči desni prostor i približi se glasačima s obzirom da je AfD sada vodeća opoziciona stranka.
Izjava Horsta Zehofera „da oni koji nemaju pravo na zaštitu, moraju se vratiti u svoje zemlje porekla, jer nijedna zemlja ne može uzimati neograničeni broj izbeglica i migranata“, predstavlja pokušaj da odobrovolji desno orijentisano biračko u svoju korist, jer bi apsolutno bilo sramota da ostave Bavarsku u „pogrešnim rukama“.
Zaključak
Nemačka svakako ima kapacitete da unapređuje ukupni društveni razvoj i da upravlja konfliktima. To naravno nije idealan, ali jeste prihvatljiv i demokratičan sistem. Za razliku od drugih zemalja srednje Evrope, naročito članica „Višegradske grupe“, vlada Angele Merkel je pokazala da baštini liberalniji odnos prema azilantima. Za nemačku istorijsku svest, kako je govorila i Hana Arent, izbeglice su nosioci ljudskih prava i to je duboko ukorenjeno u nemačku demokratsku misao. Najveći zadatak za vladu Angele Merkel će u narednom periodu prvenstveno biti sprečavanje radikalizacije desničarskih i islamskih grupa koje su trenutno najveća pretnja stabilnom demokratskom poretku Nemačke.
Naslovna fotografija: Tobias Schwarz/AFP
Autor teksta: Lazar Subotić, član Centra za međunarodnu javnu politiku.
